رحمت عام و خاص خداوند متعال

معنای ألرحمن الرحیم

چنانکه گذشت، رحمت به معنای مهرمندی و برخورداری از مهر و عطوفت سرشار است و رحم و مرحمت مصدر آن و به معنای برخورد از سر مهر است.
نکته‏ای که در بیان این آیه‏ی شریفه اهمیت دارد، این است که واژه‏ی رحمان به خاطر شکل خاصی که دارد و در عربی صیغه‏ی مبالغه نامیده می‏شود، برای بیان رحمت عام و صیغه‏ی رحیم، برای بیان رحمت خاص پروردگار استفاده می‏شود؛
به این ترتیب رحمان عبارت از ارزانی داشتن مهر و عطوفت به همگان و به معنای مهرورزی بی‏دریغ است و رحیم عبارت است از مهرورزی در خصوص کسانی که از شرایط ویژه‏ای برخوردار باشند و به همین خاطر این رحمت به همه ارزانی نمی‏شود، بلکه از بی‏بهرگان از آن شرایط خاص، دریغ می‏شود و خداوند بر اساس حمت بالغه‏ی خود از آن نگاه‏بانی می‏نماید و به همین دلیل می‏توان از آن با عنوان مهربانی یاد نمود. این گونه از مهرورزی خداوند متعال تنها به اهل ایمان یا به اهل آخرت اختصاص دارد.
نکته‏ی مهم دیگر اینکه تکرار این فراز گویای تفاوت مقصود از این ایراد این تعبیر در اینجا با ایراد آن در  ‏بسم الله الرحمن الرحیم  است. در اینجا این فراز به عنوان قیدی برای رب العالمین مطرح شده و گویای مبنای ربوبیت و نحوه‏ی پرورش آفریدگان به دست خداوند متعال است که درون‏مایه‏ی آن رحمت و مهر ولی در آنجا وصف ذات الله بود، نه برای بیان نحوه‏ی ربوبیت ذات باری‏تعالی.